Μ' ΕΝΑ ΒΑΡΥ ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ...

" Το Ζεϊμπεκικο της Ευδοκιας", " Το Ζεϊμπεκικο του Αρχαγγελου", "Ζεϊμπεκικο"...

Ενας μακρυς ατελειωτος καταλογος για το χορο που αδιαμφισβητητα μιλαει οσο κανεις αλλος στην καρδια του Ελληνα. Του Ελληνα που κουβαλαει στο αιμα του την προσφυγια, τη φτωχολογια, το ρεμπετικο, την αγωνια και το φιλοτιμο, την αδελφοσυνη, το λιμανι και την Τρουμπα.

Πολλοι μιλανε για ριζες του χορου στην αρχαιοτητα και μεταφραζουν ετυμολογικα τη λεξη Ζεϊμπεκικο ως ενωση των λεξεων Ζευς (που συμβολιζει το πνευμα) και μπεκος (= αρτος, που συμβολιζει το σωμα). Παρολο που θα μπορουσε να ταιριαζει απολυτα σε εναν χορο που εκφραζει το πνευμα μεσα απο το σωμα, το πιθανοτερο ειναι πως δεν ισχυει κατι τετοιο, εφοσον δεν υπαρχουν αναφορες του χορου στην αρχαια Ελλαδα.

Οι πρωτες αναφορες στο ζεϊμπεκικο και για να ακριβολογουμε στους ζεϊμπεκηδες, εντοπιζονται στην Οθωμανικη Αυτοκρατορια και στη Μικρα Ασια. Οι ζεϊμπεκηδες κατα πως φαινεται ηταν Μουσουλμανοι υπηκοοι, Ελληνες και Τουρκοι. Χαρακτηριστικο τους ηταν η παληκαρια και η λεβεντια. Εχουν τραγουδηθει και εξυμνηθει πολυ, καθως λειτουργουσαν περιπου σαν τον Ρομπεν των Δασων, κανοντας ανταρτικο και ληστευοντας τον παμπλουτο Σουλτανο και δινοντας τα χρηματα στο φτωχο λαο.

Κατα τη διαρκεια των εχθροπραξιων πριν και μετα την καταστροφη της Σμυρνης, οι ζεϊμπεκηδες φερεται να εκαναν πολλες φρικαλεοτητες εναντιον των Ελληνων. Χαρακτηριστικα μας αναφερει στη μαρτυρια της η Αγγελικη Παπζογλου:

«Οι ζεϊμπέκες ήτανε κάτι κοντά βρακάκια, με γυμνά πόδια, σαν τσι διαόλοι... Γεμάτοι από πάνω ίσαμε κάτω σούβλες, ξουράφια, μαχαίρες, μαχαιράκια, αργιλέδες, τανάλιες, μπαλτάδες... σαν κινούμενο χασαπιό ήτανε... [...] Όσους σκότωνε, τόσα σαρίκια είχε καμαρώνανε στο κεφάλι του, σαν κουλούρια, τόνα πάνω στο άλλο. Άμα είχε σκοτώσει πάνω από δέκα, είχε δικαίωμα να βάζει "πλάκα -που λένε- τα γαλόνια" σαν το ναύαρχο... μονο-κόμματο μακρύ φέσι. [...] Εματζευούντουστε πέντε-έξι κι ηρχούντουστε και σου χτυπάγανε την πόρτα [....] Τηνέ σπάγανε την πόρτα άμα δεν του ηάνοιγες, χώνανε στα σπασμένα σανίδια αυτό το άγριο μούτρο -το κεφάλι τως- και μόλις τους ήβλεπες, ήτρεχε μέσα στο κορμί σου ένας παγωμένος ηλεχτρισμός. Κι έτσι όπως είχανε πέσει απάνω σου και σε σφίγγανε η γυναίκα σου και τα παιδιά σου, ρώταες με δίχως αναπνοή:- Τι θέτε;Και σου απαντούσαν:- Κορίτσια... [...] Οι ζεϊμπέκηδες ήρθανε απ' τη Θράκη στο Ντεμίσι και στ' Αϊντίνι. Αλλαξοπιστήσανε, γινήκανε σκυλότουρκοι, και το τουρκικό σουλτανάτο τους έστελνε πάντα εναντίον των χριστιανών. Ήτανε τραμπούκοι του σουλτάνου. [...]»

Αντιθετα, ο Θωμας Κοροβινης στο βιβλιο του " Οι ζεϊμπεκοι της Μικρας Ασιας" αναφερεται στην ομαδα αυτων των ανθρωοων ως "ορκισμενους εχθρους της Οθωμανικης Αυτοκρατοριας".

Στο ρεμπετικο φορουμ, βρηκα κι αυτην την περιγραφη:

"Η λέξη Ζεϊμπέκης συναντάται για πρώτη φορά τον 13ο αιώνα.Ελληνες Μακεδόνες της Θράκης που μετανάστευσαν στη Μικρασιατική Φρυγία.Η δράση τους απλώνεται από τα Δαρδανέλια ως την αρχαία Δωρίδα με εντονότερη παρουσία στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης(Αϊδίνι,Προύσα,Μούγλα,Οιδεμησί...).Θράκες και Φρύγες έχουν φυλετική,γλωσσική και πολιτιστική συγγένεια.Οι Ζεϊμπέκηδες παρουσίαζαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κοινωνικής συμπεριφοράς,εθυμοτυπίας ,ενδυμασίας,παραδόσεων,χορών και τελετουργικών.Για μεγάλο διάστημα έζησαν στα βουνά(ως αντάρτες)ενάντια στην κρατική βία και απανθρωπιά διεκδικώντας το δίκαιο των λαϊκών τάξεων.Κατά το αντάρτικο ήταν δεύτεροι στο σώμα μετά τον Εφέ.Το ντύσιμό τους ήταν ιδιαίτερα προσεγμένο,πεντακάθαροι,με λευκό δέρμα,(οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν,οι Έλληνες με το ασημένιο σώμα).Θεμελιώδεις αξίες τους,ηθική,τιμιότητα,γενναιότητα,καπατσοσύνη,αλτρο υϊσμός,μπεσαλίκι,φιλανθρωπία(κάτι σαν Ρομπέν των φτωχών).Με τη λέξη Ζεϊμπέκης ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι εννοούν το λεβέντη,το παλικάρι."

Χωρις τελικα να γνωριζουμε αν το ζεϊμπεκικο ηταν αμιγως συνδεδεμενο με τους ζεϊμπεκηδες, μπορουμε με σιγουρια να πουμε οτι εχει εντονα τοσο το Ελληνικο οσο και το Τουρκικο στοιχειο. Θυμιζει σε μεγαλο βαθμο το χορο των Δερβισηδων, που στροβιλιζονται γυρω απο τον εαυτο τους ολο και πιο γρηγορα, μεχρι να φτασουν στην εκσταση. Απο την αλλη, χαρακτηριζεται απο την Ελληνικη λεβεντια και χαρη και οι αργες και σταθερες κινησεις μπορουν να εντοπισθουν παρομοιες σε πολλους δημοτικους χορους μας.

Με την αφιξη των προσφυγων απο τη Μικρα Ασια στην Ελλαδα, ανθισε η μουσικη η επηρεασμενη απο τις μικρασιατικες μελωδιες και αναμεσα στα υπεροχα ακουσματα που γεννηθηκαν, ξεχωρισε το ρεμπετικο. Το ρεμπετικο τραγουδι ενσωματωσε το ζεϊμπεκικο, η μπορουμε ακομα να πουμε πως γεννησε την καινουργια μορφη ζεϊμπεκικου, αυτο που εφτασε μεχρι την εποχη μας.

Αρχικα και για πολλα χρονια ηταν αποκλειστικα ανδρικος χορος. Ηταν ο τροπος για τον αντρα να εκφρασει τον καημο του, το ντερτι του η ακομα τη μαυρη του τη μοιρα. Μιλαμε για μια εποχη οπου η φτωχεια και η δυστυχια ηταν πολυ συνηθισμενες. Μεσα απο τη δυναμη αυτου του χορου και των στιχων που τοτε πλαισιωναν τη μουσικη, ο αντρας μπορουσε να πεταξει απο μεσα του ο,τι τον βαραινε, να προσευχηθει κοιτωντας τον ουρανο η να χτυπησει με το χερι τη γη, να ανοιξει και να τον παρει. Ακομα, μπορουσε να χορεψει για να διεκδικησει την εκλεκτη της καρδιας του.

Η γυναικα, αν και πρωταγωνιστρια παντα στο σεβντα του αντρα, δεν χορευε ζεϊμπεκικο, ηταν προσβολη για το συνοδο της. Επιπλεον, ολα τα ζεϊμπεκικα γραφονταν αρχικα απο αντρες για αντρες, γι' αυτο και ακουμε γυναικες οπως την Μπελλου η τη Ροζα να τραγουδουν αντρικους στιχους. (π.χ. "οταν μεινεις χηρα, ζωντοχηρα...θα μετανοησεις και θα με ζητησεις", 1948). Στη συνεχεια ομως, αρχικα οι γυναικες των καταγωγιων της Τρουμπας και αργοτερα διστακτικα και δεχομενες αρκετα σχολια οι καθωσπρεπει κυριες, αρχισαν να χορευουν ζεϊμπεκικο με το δικο τους τροπο και να δινουν αλλη χροια στο χορο.

Οπως και να 'χει, ειτε αντρας χορευει ειτε γυναικα, το ζεϊμπεκικο ειναι χορος μοναχικος, χορος εκφρασης. Ο χορευτης του δεν μπορει να το "ζησει" οντας εντελως νηφαλιος. Αφηνει ολη την ενεργεια να διαπερασει το σωμα του και να απελυθερωσει την ψυχη του απο ο,τι τον βαραινει. Κοιταζει ψηλα με περηφανια και στροβιλιζεται. Ειναι αγενεια να χορευει καποιος και να τον διακοψει καποιος αλλος η να μπει μαζι του στο χορο. Αυτο θα μπορουσε να οδηγησει σε μεγαλες παρεξηγησεις και τσακωμους, ακομα και αιματηρους. Χαρακτηριστικο το παραδειγμα του Νικου Κοεμτζη που ενεπλακη σε καβγα οταν μια παρεα δεν σεβαστηκε τον αδερφο του που χορευε και κατεληξε σε αιματοκυλισμα.

Ο χορευτης και η χορευτρια του ζεϊμπεκικου βγαινουν απο τον εαυτο τους οταν παραδοθουν απολυτα στο χορο τους, δεν εχουν συναισθηση του τι συμβαινει γυρω τους, δεν διακοπτουν ποτε το χορο τους. Αναλογα με τη διαθεση, τον τροπο που χορευεται ενα τραγουδι, αλλα και το ρυθμο του, μπορει να χαρακτηριστει βαρυ η πιο αναλαφρο. Αυτο δεν εχει να κανει τοσο με το ποσο γρηγορο ειναι, αλλα με το τι αισθηματα σου προκαλει. Δεν νοειται να χορευει καποιος το "Συννεφιασμενη Κυριακη" και να γελαει η να ειναι αναλαφρος...

Οσο πιο απλο ειναι ενα ζεϊμπεκικο, τοσο πιο δυνατο ειναι. Σημερα, πολλοι ειναι αυτοι που εχουν παρερμηνευσει το χορο, τον εχουν "στολισει" με πολλες αεροπλανικες φιγουρες και μοιαζει περισσοτερο με μπαλετο...ομως αυτο, κατα την ταπεινη μου αποψη, δε συναδει με την ταπεινη και απολυτα προσωπικη φυση του χορου. Αρκει πολυ μερακι και αρκετη μαγκια για να χορεψει κανεις εκπληκτικα δυνατα!

Εγω προσωπικα, αν και γυναικα, εκστασιαζομαι οταν χορευω ζεϊμπεκικο. Ειναι δε τοση η ενταση που μου προκαλει, που δεν χορευω ποτε περισσοτερους απο εναν η δυο χορους το ιδιο βραδυ. Παθαινω ταχυπαλμιακαι τρεμουλο και κανω αρκετη ωρα να ησυχασω μετα. Αλλα ακομα κι οταν δεν χορευω, στο ακουσμα και μονο η καρδια μου ευφραινεται μα και ποναει συναμα. Συγκινουμαι συχνα και δακρυζω. Χαμογελω γεματη καμαρι οταν χορευει παληκαρισια ενας δικος μου ανθρωπος.

Την καλυτερη περιγραφη για το αισθημα του να χορευεις ζεϊμπεκικο την βρηκα στο ρεμπετικο φορουμ και την παραθετω αυτουσια, οποτε συγχωρειστε μου τα greeklish:

"To zeimbekiko einai ekfrasis olon ton estiseon apo tin acmi mexri tin paracmi,otan prosopika,akouoo tin eisagogi tou bouzoukiou kapiou tragoudiou pou exei sxesi me tin biopali mou kai exoo kanei kefali,kai sbinoun ta fota sto magazi,kati me epoxreonei na sikothoo,badizoo argos stin pista kai arxinoo ton meglevi giro pros aristera,me auton ton tropon mpenoo ston labirintho tis dikis mou skepseos euriskoo ta thiria pou katikoun mesa mou,ena ena ta antimetopoisoo,ta anagnorizoo,mazi tous filakismenos sto mialo mou pao empros kai opisten sto keli tis prosopikotitas mou,estatikos labenoo tis labomathies apoo ta thiria pou eplasa me ta lathi mou kai estanomai ton pono kai tin xara pou nikaoo ton eauton mou stin megaliteri klimaka,kai etsi ananeomenos epistrefo sto trapezi mou pinoo enan kafe kai feugoo gia tin epibiosi. . .Tora gia to filotimo ,einai discolo na eksigisoo,ala poles fores otan o bouzouksis san sinthima me perni xampari sto magazi kai afieroni ena zeimekiko gia parti mou xoris na to paraggilo vtrepome na min to paro kai tote to pernoo theamatiko gia na timisoo ton bouzouksi,kai tote kai autos fiteuei tis notes sta podiamou,diladi ola auta ek logou tou filotimou,mpikes Martha;"

Τις πληροφοριες για αυτη την αναρτηση αντλησα απο τους παρακατω ιστοτοπους:

http://ektos-xronoy.pblogs.gr/2008/03/zeimpekiko-pswmi-toy-theoy.html
http://www.neolaia.de/2opseis/DaneiaeeU/periodiko19/AEauidYeeei/aeauidyeeei.html
http://www.rembetiko.gr/forums/portalindex.php

Επειδη λατρευω αυτον τον χορο και με ενδιαφερει ιδιαιτερως η ιστορια του, παρακαλω αν κατι απο οσα παραθετω ειναι λαθος η αν καποιος εχει παραπανω πληροφοριες, να με ενημερωσετε.

Προς το παρον, σας αφηνω με μερικα εξαιρετικα κομματια. Ειναι απειρα τα ζεϊμπεκικα που αγαπω, αλλα επιλεγω τις πιο χαρακτηριστικες και αξεχαστες φωνες απο το παρελθον, που δυστυχως δεν ειναι πια κοντα μας.
Καλη ακροαση!

Πεταλουδισια φιλια σας στελνω! Καλο Σαββατοκυριακο σε ολους!